Okaz z Harty stanowi rzadki przykład zdobionego toporka kamiennego późnoneolitycznej kultury ceramiki sznurowej, zamieszkującej znaczne obszary Europy Środkowej, w tym ziemie polskie, pomiędzy 3200-2400/2300 r. p.n.e. Znaleziony został przypadkowo na terenie wsi Harta, gm. Dynów, w powiecie rzeszowskim. W 1957 roku przekazany został do zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Toporek wykonany został z serpentynitu, skały metamorficznej o szarozielonkawym zabarwieniu. Swoją budową, w szczególności kształtem w rzucie bocznym przypomina odwróconą dnem do góry łódź, stąd w literaturze naukowej przyjęło się określać takie formy toporów jako łódkowate. Na szczególną uwagę w okazie z Harty zasługuje jego zdobienie umieszczone na stronie górnej toporka oraz w jego partii przyobuchowej. Wymodelowane szlifowaniem plastyczne żeberko biegnące od obucha do ostrza znajduje analogie wśród typów toporów tzw. starosznurowych, charakterystycznych dla najstarszego, paneuropejskiego horyzontu kultury ceramiki sznurowej. Eksponat nieco odbiega swoją krępą budową i mniejszymi rozmiarami od form reprezentatywnych, jednak mieści się w typie najstarszych toporków typu A, po raz pierwszy wyróżnionych przez Karla W. (Wilhelma) Struve dla kultury grobów jednostkowych na obszarze pogranicza Danii i Niemiec. Natomiast widoczny w partii przyobuchowej ornament ryty w postaci lekko ukośnych nacięć przypominających motyw jodełki nawiązuje do motywów zdobniczych stosowanych na naczyniach glinianych tej kultury, głównie na pucharkach czy kubkach, gdzie umieszczany był zazwyczaj w ich górnych partiach, czasami pokrywał znaczą część powierzchni. Kamienne topory stanowią jeden z podstawowych wytworów nieceramicznych charakterystycznych dla kultury ceramiki sznurowej. Ilość toporów przynależnych tej społeczności wyraźnie dominuje nad tego typu przedmiotami w innych kulturach archeologicznych, co wskazuje na ich szczególne znaczenie w kulturze materialnej. Topory kamienne znajdowane są często w grobach, stanowiąc jeden z głównych elementów wyposażenia zmarłego, jednak najliczniej znajdowane są przypadkowo. Opisywany toporek nosi ślady użytkowania bądź wtórnych uszkodzeń. Widoczne są one na powierzchni górnej, tuż przy otworze na trzonek oraz na powierzchni obucha. Natomiast ostrze, poza niewielkimi śladami zarysowań umieszczonymi w środkowej partii, jest nieuszkodzone. Biorąc to pod uwagę oraz jego plastyczne zdobienie, być może toporek ten nie pełnił roli narzędzia, i był raczej przedmiotem prestiżu niż elementem uzbrojenia.
Toporek kamienny, neolit późny, kultura ceramiki sznurowej
