Wisior z kryształu górskiego to jeden z piękniejszych przykładów biżuterii wczesnośredniowiecznej w zbiorach przemyskiego muzeum. Owalny, w przekroju trójbocznie zeszlifowany kamień wprawiony został w srebrną oprawę ozdobioną techniką filigranu. Dwa filigranowe druciki dookolnie oplatają taśmowatą ramę, jeden poprowadzony prosto, drugi zygzakiem wychodząc poza jej krawędź, tworzą koronkową oprawę kryształowego oczka. Wisior znaleziony został w bogato wyposażonym grobie odkrytym w nasypie kopca kurhanu w miejscowości Sólca, w gm. Fredropol w powiecie przemyskim. Stanowił jeden z elementów biżuterii pochowanej w nim młodej kobiety zmarłej ok. 18-20 roku życia. Przy szczątkach zmarłej, oprócz prezentowanej zawieszki, znaleziono drugą analogiczną ozdobę, a także 4 zausznice, pierścień, ornamentowaną bransoletę oraz mały guzik i drucikowaty kabłączek. Zawieszki wraz z zausznicami leżały przy czaszce, po obu jej stronach. Zapewne wszystkie razem przymocowane były do niezachowanego obecnie czepca lub opaski otulającej głowę zmarłej. Archeolog, który w 1979 roku znalazł ozdoby, w dzienniku badań umieścił informację o znalezieniu również przy jednej z zausznic drobnych fragmentów wyprawionej skóry. Pod względem ilości i rodzaju zdeponowanych ozdób groby odkryte w nasypie kurhanu w Sólcy stanową rzadkie znalezisko. Oprócz opisanego zespołu w innych grobach znaleziono kolejne przedmioty składające się na różnorodną, kunsztownie wykonaną biżuterię. Asortyment zdeponowanych ozdób wskazuje, że osoby tam pochowane odznaczały się wysokim statusem społecznym i majątkowym. Analiza zespołów ozdób znalezionych w poszczególnych grobach pozwala datować pochówki odkryte w Sólcy na wiek XII do 1 połowy wieku XIII. Znalezione w nich kabłączki wykonane ze srebrnego drutu tzw. półtorazwojowe, a także posrebrzane zausznice z kolistymi paciorami zdobionymi granulacją i filigranem należą do ozdób charakterystycznych dla złotnictwa Rusi. Nie łatwo jest jednak znaleźć analogię do prezentowanego wisiora. Pewne skojarzenia formalne nasuwają się oglądając zawieszki z kryształowymi soczewkowatymi oczkami osadzonymi w srebrnej oprawie, datowanymi na XI-XII wiek, znalezionymi na Gotlandii. Być może jednak pierwowzorów dla ozdoby z Sólcy należałoby szukać wśród bogato zdobionej biżuterii tworzonej na terenie cesarstwa bizantyjskiego w wiekach średnich.
Wisior z kryształu górskiego z kurhanu w Sólcy
